Władysław Łoziński „Oko Proroka, czyli Hanusz Bystry i jego
przygody”
Rok 1614 r. Przedborze, niewielka
wieś na Kresach, leżąca gdzieś przy trakcie wiodącym do Lwowa, Sambora i
Przemyśla. Rodzina młodego, piętnastoletniego chłopca Hanusza Bystrego zmuszona
jest do opuszczenia gospodarstwa. Ojciec chłopca aby uratować swój skromny
majątek i zapewnić rodzinie godziwy byt musi zdobyć dużą sumę pieniędzy. Wyrusza
więc jako furman z orszakiem kupieckim na niebezpieczną wyprawę do Turcji. W
tych niespokojnych czasach przez Przedborze przejeżdżają żołnierze powracający
z wojny z Turkami. Do wioski przybywa również pewien kozak i zatrzymuje się w
domostwie Bystrego. Semen Bedryszko pomaga w gospodarstwie, uczy młodego Hanusza
radzenia sobie w lesie, posługiwania się łukiem i wielu jeszcze innych przydatnych
umiejętności. Hanusz zaprzyjaźnia się z niewiele starszym od siebie kozakiem, a
ten powierza mu pod przysięgą pewien sekret związany z cennym diamentem nazywanym
Okiem Proroka. Aby dotrzymać słowa danego Semenowi Hanusz wikła się w cały
szereg niespodziewanych zdarzeń. Na domiar złego ojciec chłopca nie wraca z
tureckiej wyprawy. Dzielny piętnastolatek postanawia najpierw wyruszyć za
chlebem, aby ulży doli osamotnionej matki, a później kiedy nadarza się okazja
decyduje się na karkołomną wyprawę w poszukiwaniu zaginionego ojca.
Fabuła powieści Władysława Łozińskiego
(1843-1913) ogniskuje się wokół podróży Hanusza Bystrego na południe Europy. Przemierzając
nieznane miasta i góry chłopiec przeżywa wiele niebezpiecznych przygód. Na jego
drodze stają zastępy postaci przeróżnych narodowości. Jedni starają się go
wesprzeć, innych zaś musi się wystrzegać i bacznie śledzić ich poczynania. Tu
trzeba nadmienić że autor zadbał, aby sylwetka nawet trzeciorzędnego bohatera
zapadła czytelnikowi w pamięć. Niektóre z postaci są naszkicowane nieco grubszą
kreską, przez co autorowi udało się osiągnąć pewien efekt komiczny.
Autor „Oka Proroka” był młodszym
bratem Walerego Łozińskiego, zmarłego przedwcześnie pisarza, posiadającego w dorobku
jedną z najpoczytniejszych polskich książek przygodowych „Zaklęty dwór”[1]. Łoziński
nie byłby sobą gdyby po macoszemu potraktował warstwę obyczajową powieści.
Posiadający w dorobku tak uznane dzieła jak „Życie polskie w dawnych wiekach”
czy „Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku”
pisarz znakomicie oddał klimat kresowych wiosek, miast i miasteczek. Autor
starał się także przedstawić stosunki panujące na wsi pańszczyźnianej oraz
wprowadzić czytelnika w barwny świat lwowskich kupców. W przeciwieństwie choćby
do Sienkiewicza, w powieści „Oko Proroka” bohaterowie wywodzący się ze szlachty
nie odgrywają istotnej roli. Łoziński uwypukla natomiast postawę etyczną i
troskę mieszczan o rozwój dawnej Rzeczypospolitej.
Konstrukcja fabuły jest dość
prosta. Pisarz na przemian rzuca bohaterowi kłody pod nogi, to znów wyciąga do
niego pomocną dłoń. Hanusz Bystry przemierza niestrudzenie kolejne mile,
przezwyciężając piętrzące się przed nim trudności. Z naiwnego, wychowanego na
wsi chłopca przeistacza się rozsądnie myślącego, odważnego i potrafiącego
dotrzymać słowo młodzieńca. Wartka akcja sprawia, że po odłożeniu na chwilę
książki mamy ochotę natychmiast znów po nią sięgnąć, aby przekonać się, czy z
pozoru skazana na niepowodzenie misja jakiej podjął się Hanusz zostanie
doprowadzona do szczęśliwego końca.
Powieść ukazała się w 1899 r. W
wydaniu z 1989 r. nie zdecydowano się na
szczęście na uwspółcześnienie charakterystycznych cech ówczesnego języka i
pozostawiono w tekście liczne wyrażenia gwarowe, prowincjonalizmy, czy
rusycyzmy. W 1982 r. miała miejsce premiera filmu fabularnego „Oko Proroka”, a
w 1985 r. na ekrany telewizorów trafił serial „Oko Proroka czyli Hanusz Bystry
i jego przygody”. W 1984 r. zrealizowano również film „Przeklęte Oko Proroka”,
przedstawiający dalsze losy rodziny Hanusza oraz kozaka Semena. Reżyserem
wszystkich produkcji był Paweł Komorowski[2].
Powieść jest o wiele lepsza od filmów. Polecam.
Wydawca: Wydawnictwo Literackie
ISBN: 83-08-02062-3
Rok wydania: 1989
Liczba stron: 298
[1] Recenzje powieści Walerego
Łozińskiego: http://www.zapomnianabiblioteka.pl/search/label/Walery%20%C5%81ozi%C5%84ski