Tadeusz Maria Rudkowski „Cmentarz Powązkowski w Warszawie”
Cmentarz Powązkowski obok
Rakowickiego w Krakowie, Łyczakowskiego we Lwowie oraz Wileńskiej Rossy należy
do najważniejszych polskich nekropolii narodowych. Położony w dość dużej
odległości od miasta, z biegiem lat został wchłonięty przez rozwijającą się
Warszawę. Obszar cmentarza wielokrotnie powiększano poprzez przyłączanie do
niego sąsiadujących parceli. O cmentarzu ukazało się jak dotąd bardzo wiele
publikacji. W przeciwieństwie jednak do wcześniejszych obszernych opracowań
Kazimierza Władysława Wójcickiego czy Stanisława Szenica, poświęconych w
głównym stopniu życiorysom osób zasłużonych pochowanych na tej nekropolii,
Tadeusz Maria Rudkowski najwięcej miejsca przeznaczył na ukazanie Powązek jako muzeum
rzeźby warszawskiej. Elitarny charakter cmentarza, który przez szereg lat był
jedyną nekropolią na lewym brzegu Warszawy, wysokie opłaty za pola grobowe
sprawiły, że na pochowek stać było jedynie bardziej majętnych mieszkańców. To
właśnie dzięki temu na Powązkach zaczęły pojawiać się nagrobki o wysokiej
wartości artystycznej.
W pracy Tadeusza Marii
Rudkowskiego nie brakuje nieznanych szerzej ciekawostek związanych z pracami
konserwatorskimi na Cmentarzu Powązkowskim. Dowiemy się m.in. o tym, że w trakcie
renowacji jednego z bardziej zniszczonych pomników, po rozebraniu jego podstawy
odnaleziono ukryte w sarkofagu, prawdopodobnie czasie wojny, marmurowe
popiersie zmarłego. Książka jest również niezwykle cennym źródłem informacji o twórcach
pomników na najbardziej znanej stołecznej nekropolii. Warto nadmienić, że
niemal każdy ze znanych i cenionych polskich rzeźbiarzy pozostawił na Powązkach
materialny ślad swej artystycznej działalności. Najwięcej zachowanych nagrobków
opuściło pracownię Bolesława Syrewicza. Wiele miejsca poświęcono w książce historii
Kościoła pw. św. Karola Boromeusza, katakumbom oraz stanowiącym największą
ozdobę cmentarza kaplicom i mauzoleom.
Pracę zamyka rozdział dotyczący
najważniejszych wydarzeń w ponad dwustuletnich dziejach nekropolii. Pierwszą
osobą, o której pochówku zachowały się wiadomości była zmarła 12 marca 1794 r. żona
starosty piaseczyńskiego Ludwika z Melinów Ryxowa. Autor opisał uroczystości
pogrzebowe m.in. Stanisława Staszica, Bolesława Prusa, Franciszka Żwirki i
Stanisława Wigury. W manifestacje patriotyczne przerodziły się uroczystości
pogrzebowe Jana Kilińskiego czy pięciu poległych. W trakcie lektury mamy okazję
prześledzić, jak zmieniały się obyczaje pogrzebowe w Warszawie na przestrzeniu
ponad dwóch stuleci. Niestety, archiwum cmentarza spłonęło w 1944 r., stąd też
niemożliwe jest dokładne oszacowanie dokładnej liczby pogrzebanych na Cmentarzu
Powązkowskim. Szacuje się, że spoczęło tu co najmniej milion osób. Cmentarz Powązkowski
jest dziś również miejscem spacerów oraz obowiązkowym punktem w planach wielu
wycieczek odwiedzających stolicę. Aby kolejna wędrówka pomiędzy malowniczymi
nagrobkami starych Powązek miała inny, bardziej pełny wymiar, warto sięgnąć po obficie
przeplataną fotografiami monografię naszej narodowej nekropolii autorstwa
długoletniego działacza Społecznego Komitetu Opieki nad tym cmentarzem. Polecam.
Wydawca: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo
ISBN: 978-83-61056-68-3
Rok wydania: 2014
Liczba stron: 343