Szlakiem przydrożnych kapliczek (cz. 4)

Maria Weronika Kmoch „Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec”

Książka „Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec” to efekt blisko dwuletnich badań autorki – Marii Weroniki Kmoch – nad tematyką małej architektury sakralnej na terenie jej rodzinnej gminy Jednorożec, położonej na północnym Mazowszu (pow. przasnyski). Oprócz skatalogowania i opisania kapliczek, figur i krzyży, autorka podjęła się opracowania zagadnień związanych z powstawanie i funkcjonowaniem świątków w przestrzeni gminy Jednorożec. W książce znajdziemy więc charakterystykę odszukanych obiektów, chronologię ich powstawania, zarys uwarunkowań historycznych, wpływających na fundacje, ich motywy, charakterystykę fundatorów i twórców czy opis materiałów, z jakich powstawały na przestrzeni wieków. W monografii wskazano też na funkcje, jakie pełnią tego typu obiekty w przestrzeni publicznej i prywatnej. W publikacji znajdziemy też rys historyczny gminy Jednorożec, pozwalający czytelnikowi zapoznać się ze specyfiką, historią i dziedzictwem omawianego terenu.

Publikację wyróżnia zarówno objętość – jest to bowiem 380 stron w twardej oprawie – jak i szata graficzna oraz zastosowane rozwiązania. Dzięki umieszczonym mapom z zaznaczoną lokalizacją kapliczek, krzyży i figur na omawianym terenie, czytelnik może samodzielnie odkrywać dziedzictwo kulturowo-historyczne gminy Jednorożec – terenu na pograniczu dawnej kurpiowskiej Puszczy Zielonej oraz obszarów o tradycjach drobnoszlacheckich. Książka pełni więc rolę przewodnika, ale też albumu – znaleźć w niej można mnóstwo kolorowych zdjęć. Każdy z 332 opisanych obiektów został zilustrowany fotografią, w wielu przypadkach odnajdziemy też zdjęcia archiwalne, ukazujące wygląd przydrożnych obiektów sakralnych na przestrzeni lat, a także archiwalne mapy i screeny ze starych filmów, ukazujące wygląd światków w przeszłości. Warto też podkreślić, że autorka dotarła do nigdy nie publikowanych zdjęć wykonanych w czerwcu 1914 r., tuż przed wybuchem I wojny światowej, przez ówczesnego Prezesa Towarzystwa Naukowego Płockiego, Aleksandra Macieszę. Przedstawiają one przydrożne kapliczki i krzyże w Jednorożcu i okolicach. Rok później teren ten z powodu intensywnych działań wojennych został zniszczony niemal w 100%, także opublikowane w książce źródła są nieocenionym materiałem dla badań tego terenu.

Autorka stworzyła własną typologię odnalezionych obiektów, z których trzy podstawowe kategorie: kapliczki, figury i krzyże oznaczone są odpowiednio kolorami: zielonym, żółtym i niebieskim na mapach oraz w postaci pasków na brzegu stron. Pozwoliło to zarówno zauważyć procentowy udział poszczególnych obiektów w całości omawianego tematu, jak i utrwalić prawidłowe postrzeganie opisywanych obiektów jako trzy odrębne kategorie o specyficznych cechach formalnych, charakterystycznych dla każdej grupy. Na podstawie źródeł autorka odtworzyła też lokalizację i wygląd obiektów już nieistniejących.

Warto też zaznaczyć różnorodność źródeł, z jakich korzystała Maria Weronika Kmoch, przygotowując publikację. Wykorzystała zarówno źródła rękopiśmienne, wśród których należy wskazać akta metrykalne parafii z omawianego terenu oraz kroniki i wspomnienia, ale też źródła drukowane: dokumentację urzędową, akta Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej czy prasę. Wiadomości czerpała z samodzielnie prowadzonych badań terenowych oraz przeprowadzanych z mieszkańcami gminy Jednorożec wywiadów, a także ze źródeł ikonograficznych (rysunki, ujęcia z Google Street View oraz fotografie współczesne i archiwalne) oraz kartograficznych. Wykorzystała też dostępne nagrania video oraz literaturę przedmiotu.

Dokładny opis publikacji oraz prezentację zastosowanych rozwiązań 

autorka przedstawiła na swoim blogu „Kurpianka w wielkim świecie”:

http://opowiescistypendialnepooja.blogspot.com/2015/12/napisaam-ksiazke-prezentacja-publikacji.html

Książka została wydana przez Gminną Bibliotekę Publiczną w Jednorożcu jako efekt projektu Wybrane aspekty dziedzictwa kulturowo-historycznego gminy Jednorożec. Kapliczki i krzyże przydrożne, realizowanego przez autorkę w roku akademickim 2015/2016 w ramach stypendium za wybitne osiągnięcia w różnych sferach działalności edukacyjnej dla szczególnie uzdolnionych studentów zamieszkałych na terenie Powiatu Przasnyskiego. Stypendium to przyznaje Starostwo Powiatowe w Przasnyszu.

Oprócz publikacji, Maria Weronika Kmoch stworzyła też interaktywną mapę przykładów małej architektury sakralnej w gminie Jednorożec, będącą internetową wersją najważniejszego z rozdziałów książki. Można ją znaleźć w Internecie pod adresem: https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=zwjX3MUOCGfM.kqVJRQU4ysLo. Pracę nad projektem można śledzić na fanpage'u projektu na Facebooku: https://www.facebook.com/kapliczkikrzyzeprzydroznegminajednorozec/. Zaznaczmy, że autorka nie planuje zakończenia badań nad tematyką przydrożnych obiektów sakralnych na terenie swojej „małej ojczyzny”, chce nadal odszukiwać kolejne obiekty, uzupełniać opowieści, znajdować nowe źródła.

Maria Weronika Kmoch jest studentką II roku studiów magisterskich w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Pochodzi z Jednorożca (pow. przasnyski, woj. mazowieckie), hobbistycznie zajmuje się badaniem historii i utrwalaniem dziedzictwa Kurpiowszczyzny oraz powiatu przasnyskiego. Interesuje się genealogią swojej rodziny. Autorka artykułów w lokalnej prasie i czasopismach naukowych. Aktywna uczestniczka i organizatorka konferencji naukowych, członek Studenckiego Koła Naukowego Historyków UW. Laureatka licznych programów stypendialnych, m.in. Regionalnego programu stypendialnego dla uczniów szczególnie uzdolnionych w województwie mazowieckim (2010–2011) oraz Indeks Start2Star Fundacji Jolanty i Leszka Czarneckich (2011–2016). Laureatka Medalu im. Stanisława Ostroi-Kotkowskiego w kategorii „Debiut”, przyznawanego dla osób zasłużonych dla powiatu przasnyskiego. W roku akademickim 2015/2016 w ramach stypendium za wybitne osiągnięcia w różnych sferach działalności edukacyjnej dla szczególnie uzdolnionych studentów zamieszkałych na terenie Powiatu Przasnyskiego realizuje projekt pt. Stulecie parafii Jednorożec. Przygotowanie monografii naukowej.

Publikacja znajdzie się w regularnej sprzedaży od 18 stycznia 2016 r. 

Można będzie ją nabyć w Gminnej Bibliotece Publicznej w Jednorożcu (ul. Odrodzenia 12) albo zamówić wysyłkowo:

a) u wydawcy: poprzez maila wysłanego na adres wydawcy przez formularz kontaktowy: http://www.biblioteka-jednorozec.pl/index.php/kontakt lub telefonicznie: 29 751 83 72;

b) kontaktując się z autorką: poprzez fanpage projektu: https://www.facebook.com/kapliczkikrzyzeprzydroznegminajednorozec/ lub mailowo (mariakmoch@wp.pl).

Wydawca: Gminna Biblioteka Publiczna w Jednorożcu

http://www.biblioteka-jednorozec.pl/; https://www.facebook.com/jednorozecbiblioteka

ISBN: 978-83-943674-0-4

Rok wydania: 2015

Liczba stron: 380

Nowości na półkach Zapomnianej Biblioteki

Krzysztof Garbacz „Na szlaku biłgorajskich kapliczek i krzyży przydrożnych”

„Biłgorajszczyzna – region położony w południowo-zachodniej Lubelszczyźnie, w czasach zaborów przez wiele lat zajmujący część zachodniego skraju Imperium Rosyjskiego, należał do najuboższych obszarów dawnej Rzeczypospolitej. Brak dróg, kolei żelaznej i przemysłu utrudniał rozwój gospodarczy, a tym samym wzrost dobrobytu jego mieszkańców. Znaczne zalesienie regionu i licha ziemia nie sprzyjały rozwojowi rolnictwa. Stąd wielu obywateli musiało imać się różnych zajęć rzemieślniczych. Część z nich znajdowała zatrudnienie, biorąc udział w przedsięwzięciach gospodarczych organizowanych m.in. z inicjatywy Ordynacji Zamojskiej. Wprawdzie rozwój produkcji sit i rynków jego zbytu wpłynął na poprawę sytuacji ekonomicznej wielu biłgorajskich rodzin, to jednak znaczna część ludności żyła w biedzie i izolacji. Ta sytuacja wpłynęła na kształt kulturowy społeczności Biłgorajszczyzny, manifestujący się w stosunku do innych regionów etnograficznych odrębnością stroju, obyczajów, budownictwa, form zdobnictwa czy uprawianej przez niektórych sztuki sakralnej. Budowa kapliczek, ciosanie krzyży i rzeźbienie dla nich świątków to wprawdzie niektóre z zajęć uprawianych przez katolicki lud ziemi biłgorajskiej, ale jakże ważnych, mających przecież duży wpływ na religijność tej społeczności i jej stosunek do spraw ostatecznych. Sama obecność „figur” oddziaływała na jej codzienne zachowanie, a umieszczenie w nich posągów Chrystusa, Matki Boskiej, Jana Nepomucena i innych świętych ułatwiało metafizyczny kontakt ze światem pozaziemskim. […] Ziemia biłgorajska to moja kraina rodzinna, gdzie urodzili się i żyli moi przodkowie. To tutaj, w XIX i XX wieku Mysakowscy, Nowakowscy, Garbaczowie oraz Stępniowie wraz z innymi mieszkańcami tego regionu wzrastali w otoczeniu puszczańskiej przyrody, której nieodłącznym elementem były nie tylko obszary leśne i wydarte puszczy pola uprawne, lecz także kapliczki i krzyże przydrożne. Te „figury” na pewno były dla nich tymi elementami przestrzeni sakralnej, które, poza kościołem, wpływały na rytm życia codziennego i świątecznego. Przekonałem się o tym, prowadząc rozmowy z mieszkańcami kilku wiosek biłgorajskich, jak również ze stuletnią Jadwigą Karpińską, siostrą mojej babci – ostatnim „łącznikiem” między współczesnością a odległymi czasami początków XX wieku, korzeniami głęboko tkwiącymi jeszcze w poprzednim stuleciu.” (ze wstępu do książki)

Źródło:

http://www.agencjawydawniczapdn.pl/ksiazki.html

Więcej o książce:

http://sklep.roztocze.com/na-szlaku-bilgorajskich-kapliczek-krzyzy-przydroznych-p-631.html

Wydawca: Agencja Wydawnicza „PDN”

ISBN: 978-83-919914-7-4

Rok wydania: 2009

Liczba stron: 352

Krzysztof Garbacz „Opowieści o archeologii”

„Archeologią często rządzi przypadek. Z tym banalnym stwierdzeniem wielokrotnie spotykamy się, gdy są prezentowane, głównie w mediach, interesujące odkrycia. Dziś, po latach parania się tym zawodem, dochodzę do wniosku, że to zdanie zawiera dużo prawdy. Zarówno moje pierwsze badania wykopaliskowe, jak i późniejsze interesujące odkrycia wynikały z przypadku. Tak się zdarzyło na terenie kopalni siarki w Grzybowie, gdzie w 1985 roku nieoczekiwanie natrafiono na wielokulturowe cmentarzysko, jak się okazało, o dużym znaczeniu dla archeologii południowej Polski. Kilkuletnie kampanie wykopaliskowe zaowocowały odkryciem niezwykle interesujących obiektów, począwszy od neolitycznych megalitów po cmentarzysko z okresu rzymskiego i późnośredniowieczne „pochówki” zwierzęce. Ogromne bogactwo śladów kultury materialnej i duchowej społeczności żyjących na terenach Kielecczyzny przed setkami, a nawet kilkoma tysiącami lat pobudziło rozwój moich zainteresowań naukowych.”

Źródło:

http://www.agencjawydawniczapdn.pl/ksiazki.html

Wydawca: Agencja Wydawnicza „PDN”

ISBN: 978-83-919914-606

Rok wydania: 2007

Liczba stron: 159

Szlakiem przydrożnych kapliczek (cz. 3)

Kapliczki i krzyże przydrożne są od wieków świadectwem religijności i przywiązania do tradycji mieszkańców ziem polskich. Budowane z kamienia, metalu lub drewna obiekty, częstokroć oryginalne w swej formie są niestety narażone na działanie warunków atmosferycznych. Deszcz, śnieg, wiatr i słońce sprawiają, że rzeźbione Madonny, Nepomuceny, Floriany oraz drewniane krzyże z roku na rok przechylają się i coraz trudniej odczytać wyryte na nich przed dziesiątkami lub setkami lat inskrypcje.

Na szczęście wiele organizacji i samorządów lokalnych dba o to aby zabezpieczyć znajdujące się na ich terenach obiekty małej architektury sakralnej przed niszczącym działaniem czasu. Władze lokalne zlecają opracowanie albumów lub innych publikacji dokumentujących dzieje obiektów będących symbolami wiary naszych przodków, dzięki temu te z kapliczek, których nie uda się uchronić zostaną ocalone od zapomnienia.

W ostatnich latach ukazało się kilkadziesiąt takich wydawnictw. Wiele trafiło już na półki ZAPOMNIANEJ BIBLOTEKI.[1]  Oto kolejne z nich:

„Kapliczki i krzyże przydrożne gminy Popielów”

Książka wyróżniona w konkursie Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu 

„Dobre pomysły – jak to się robi u nas”:

http://popielow.pl/1279/wyroznienie-dla-biblioteki-publicznej-w-popielowie.html

Wydawca: Gminna Biblioteka Publiczna w Popielowie

Popielów 2012

Więcej o książce:

http://swierkle.pl/658/8906/ksiazka-o-kapliczkach.html

"Skarby sakralne Gminy Spytkowice i Doliny Karpia"

(Album, mapa oraz zestaw pocztówek)

Wydawca: Drukarnia i Wydawnictwo „Grafikon” 

na zlecenie Gminnej Biblioteki Publicznej w Spytkowicach

Spytkowice 2015

Więcej o wydawnictwach:

http://powiatlive.pl/spytkowice/13096-skarby-sakralne-gminy-spytkowice

---

[1] http://www.zapomnianabiblioteka.pl/2015/07/szlakiem-przydroznych-kapliczek-cz-1.html  i http://www.zapomnianabiblioteka.pl/2015/08/szlakiem-przydroznych-kapliczek-cz-2.html

Szlakiem przydrożnych kapliczek (cz. 2)

Kapliczki i krzyże przydrożne są od wieków świadectwem religijności i przywiązania do tradycji mieszkańców ziem polskich. Budowane z kamienia, metalu lub drewna obiekty, częstokroć oryginalne w swej formie są niestety narażone na działanie warunków atmosferycznych. Deszcz, śnieg, wiatr i słońce sprawiają, że rzeźbione Madonny, Nepomuceny, Floriany oraz drewniane krzyże z roku na rok przechylają się i coraz trudniej odczytać wyryte na nich przed dziesiątkami lub setkami lat inskrypcje.

Na szczęście wiele organizacji i samorządów lokalnych dba o to aby zabezpieczyć znajdujące się na ich terenach obiekty małej architektury sakralnej przed niszczącym działaniem czasu. Władze lokalne zlecają opracowanie albumów lub innych publikacji dokumentujących dzieje obiektów będących symbolami wiary naszych przodków, dzięki temu te z kapliczek, których nie uda się uchronić zostaną ocalone od zapomnienia.

W ostatnich latach ukazało się kilkadziesiąt takich wydawnictw. Wiele trafiło już na półki ZAPOMNIANEJ BIBLOTEKI.[1]  Oto kolejne z nich:

Zbigniew Trześniowski „Boże latarnie. Kapliczki i krzyże w Łańcucie i okolicy”

Książka ma na celu przekazanie informacji o świątkach, kapliczkach oraz krzyżach przydrożnych na terenie Łańcuta oraz jego najbliższych okolic w minionych czasach, do końca XX wieku. Zebrane materiały, które pochodzą głównie z wywiadów spisanych na podstawie przekazów starszych ludzi, ale też z archiwów, w tym ksiąg parafialnych, zostały pogrupowane i zebrane w trzech głównych częściach. Każda z nich przywołuje kapliczki i inne świątki. Pierwsza część zawiera materiał poświęcony krzyżom i świątkom z terenu miasta Łańcuta (np. Kąty, Przedmieście, Grabskie, Podzwierzyniec). Druga część to opis krzyży i kapliczek z ternu gminy Łańcut (np. Albigowa, Głuchów, Cierpisz, Handzlówka, Kosina, Kraczkowa, Sonina, Wysoka Łańcucka). Trzecia, ostatnia, poświęcona jest świątkom z niektórych miejscowości powiatu łańcuckiego (np. Dębina, Krzemienica, Wola Mała, Wola Dalsza). Teksty zostały wzbogacone o liczny materiał fotograficzny (ponad 630 zdjęć) pochodzący z prywatnych zbiorów autora, w tym zdjęcia archiwalne, a także fotografie Grzegorza Kuźniara.

Publikacja Zbigniewa Trześniowskiego to doskonała lektura nie tylko dla ludzi, którzy pamiętają dawniejsze czasy, ale także dla młodszych, którzy mają w ten sposób okazję, aby poznać historię historie kapliczek i innych świątków z terenu swojej miejscowości. To zarówno obiekty zabytkowe, stare, a więc cenne, jak i nowe, równie wartościowe, a wszystkie wykonane ludzką ręką, jedynie cel przyświecał im inny.

Wydawca: Wydawnictwo Edytorial

Rzeszów 2014

Więcej o książce:

http://www.edytorial.com/index.php?option=com_jshopping&controller=product&task=view&category_id=1&product_id=9&Itemid=105

Halina Czarny 

"Krzyże, figury i kapliczki przydrożne w Gminie Nowe Miasto nad Wartą"

Wydawca: Biblioteka Publiczna Gminy Nowe Miasto nad Wartą

Nowe Miasto nad Wartą 2013

Więcej o książce:

http://biblioteka-nowemiasto.pl/?page_id=164

„Ocalić od zapomnienia. Kapliczki i krzyże przydrożne w Gminie Lubartów”

Wydawca: Gminna Biblioteka Publiczna w Lubartowie

Lubartów 2013

Więcej o książce:

http://mbp.lubartow.e-bp.eu/ini.php?str=tabelka&dol=0&gora=0&przod=0&wstecz=0&katalog=3&indeks=3&opis_ile=10&opis=1&sgf=&sgf2=&snf=&szukaj=Lubart%F3w%20(woj.%20lubelskie%20;%20okr%EAg)%20-%20sztuka

"Kapliczki, modlitwy zdrożone, żniwne, ludowe"

Wydawca: Stowarzyszenie Animatorów Nauki, Kultury i Sztuki „Dziedzictwo”

Żyrardów 2013

Więcej o albumie:

http://stowarzyszeniedziedzictwo.pl/klatka/wydawnictwa/galeria_kapliczki/gallery.html

 „Nasze dziedzictwo. Dziedzictwo historyczno-kulturowe gmin Milejów i Mełgiew”

Lokalna Grupa Działania Fundacja Nasza Nadzieja

Świdnik 2013

Więcej o książce:

http://naszanadzieja.pl/lokalna-grupa-dzialania/nowa-publikacja-nasze-dziedzictwo.html

---

[1] http://www.zapomnianabiblioteka.pl/2015/07/szlakiem-przydroznych-kapliczek-cz-1.html

Szlakiem przydrożnych kapliczek (cz. 1)

Kapliczki i krzyże przydrożne są od wieków świadectwem religijności i przywiązania do tradycji mieszkańców ziem polskich. Budowane z kamienia, metalu lub drewna obiekty, częstokroć oryginalne w swej formie są niestety narażone na działanie warunków atmosferycznych. Deszcz, śnieg, wiatr i słońce sprawiają, że rzeźbione Madonny, Nepomuceny, Floriany oraz drewniane krzyże z roku na rok przechylają się i coraz trudniej odczytać wyryte na nich przed dziesiątkami lub setkami lat inskrypcje.

Na szczęście wiele organizacji i samorządów lokalnych dba o to aby zabezpieczyć znajdujące się na ich terenach obiekty małej architektury sakralnej przed niszczącym działaniem czasu. Władze lokalne zlecają opracowanie albumów lub innych publikacji dokumentujących dzieje obiektów będących symbolami wiary naszych przodków, dzięki temu te z kapliczek, których nie uda się uchronić zostaną ocalone od zapomnienia. 

W ostatnich latach ukazało się kilkadziesiąt takich wydawnictw. Wiele trafiło już na półki ZAPOMNIANEJ BIBLOTEKI.  Oto niektóre z nich:

Łukasz Babula „Kapliczki, figury i krzyże przydrożne Gminy Iłża”

Wydawca: Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Iłży

Iłża 2014 r.

Więcej o książce:

http://www.ilza.com.pl/ilza_com,79,aktualnosci,4,1636,kapliczkifiguryikrzyeprzydronegminyianowaksikaonaszymregionie,0

Andrzej Cebula „Figury, krzyże i kapliczki w gminie Samborzec”

Wydawca: Gminne Centrum Kultury Sportu i Rekreacji w Samborcu,

Wydawnictwo Armoryka

Sandomierz 2012

Więcej o książce:

http://www.echodnia.eu/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130228/KULTURA07/130228866

Mariusz Piotrowski „Z wysokości spogląda Pan. 

Krzyże i kapliczki nadnarwiańskiej gminy Choroszcz”

Wydawca: Miejsko Gminne Centrum Kultury w Choroszczy, Urząd miejski w Choroszczy

Choroszcz, Białystok 2013

Więcej o albumie:

http://www.choroszcz.pl/artykul/2752,z-wysokosci-spoglada-pan-krzyze-i-kapliczki-nadnarwianskiej-gminy-choroszcz-wernisaz-wystawy-oraz-promocja-albumu.html

„Kartki z historii gminy Rzeczniów. Tradycje i współczesność”

Wydawca: P.P.W. ASGRAF na zlecenie Stowarzyszenia Tworzyć Edukować Rozwijać

Partnerzy projektu: Gminna i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Rzeczniowie

Urząd Gminy w Rzeczniowie

Rzeczniów 2013

Więcej o książce:

http://www.rzeczniow.naszabiblioteka.com/news/undefinedkartki-z-historii-gminy-rzeczniow-tradycje-i-wspoczesno-undefined-promocja-w-bibliotece

Małgorzata Skowrońska „Architektura drewniana Gminy Czarny Dunajec”

Publikacja zrealizowana przez Gminę Czarny Dunajec 

w ramach małych projektów działanie  413 „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju ” 

objętego PROW na lata 2007-2013”

Wydawca: Artcards

Czarny Dunajec, Chochołów 2014

Więcej o albumie:

http://www.czarny-dunajec.pl/468/architektura_drewniana_gminy_czarny_dunajecpublikacja