Maria Weronika Kmoch „Kapliczki,
figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec”
Książka „Kapliczki, figury i
krzyże przydrożne w gminie Jednorożec” to efekt blisko dwuletnich badań autorki
– Marii Weroniki Kmoch – nad tematyką małej architektury sakralnej na terenie
jej rodzinnej gminy Jednorożec, położonej na północnym Mazowszu (pow.
przasnyski). Oprócz skatalogowania i opisania kapliczek, figur i krzyży,
autorka podjęła się opracowania zagadnień związanych z powstawanie i funkcjonowaniem
świątków w przestrzeni gminy Jednorożec. W książce znajdziemy więc
charakterystykę odszukanych obiektów, chronologię ich powstawania, zarys
uwarunkowań historycznych, wpływających na fundacje, ich motywy,
charakterystykę fundatorów i twórców czy opis materiałów, z jakich powstawały
na przestrzeni wieków. W monografii wskazano też na funkcje, jakie pełnią tego
typu obiekty w przestrzeni publicznej i prywatnej. W publikacji znajdziemy też
rys historyczny gminy Jednorożec, pozwalający czytelnikowi zapoznać się ze
specyfiką, historią i dziedzictwem omawianego terenu.
Publikację wyróżnia zarówno
objętość – jest to bowiem 380 stron w twardej oprawie – jak i szata graficzna
oraz zastosowane rozwiązania. Dzięki umieszczonym mapom z zaznaczoną
lokalizacją kapliczek, krzyży i figur na omawianym terenie, czytelnik może
samodzielnie odkrywać dziedzictwo kulturowo-historyczne gminy Jednorożec –
terenu na pograniczu dawnej kurpiowskiej Puszczy Zielonej oraz obszarów o
tradycjach drobnoszlacheckich. Książka pełni więc rolę przewodnika, ale też
albumu – znaleźć w niej można mnóstwo kolorowych zdjęć. Każdy z 332 opisanych
obiektów został zilustrowany fotografią, w wielu przypadkach odnajdziemy też
zdjęcia archiwalne, ukazujące wygląd przydrożnych obiektów sakralnych na
przestrzeni lat, a także archiwalne mapy i screeny ze starych filmów, ukazujące
wygląd światków w przeszłości. Warto też podkreślić, że autorka dotarła do
nigdy nie publikowanych zdjęć wykonanych w czerwcu 1914 r., tuż przed wybuchem
I wojny światowej, przez ówczesnego Prezesa Towarzystwa Naukowego Płockiego,
Aleksandra Macieszę. Przedstawiają one przydrożne kapliczki i krzyże w
Jednorożcu i okolicach. Rok później teren ten z powodu intensywnych działań
wojennych został zniszczony niemal w 100%, także opublikowane w książce źródła
są nieocenionym materiałem dla badań tego terenu.
Autorka stworzyła własną
typologię odnalezionych obiektów, z których trzy podstawowe kategorie:
kapliczki, figury i krzyże oznaczone są odpowiednio kolorami: zielonym, żółtym
i niebieskim na mapach oraz w postaci pasków na brzegu stron. Pozwoliło to
zarówno zauważyć procentowy udział poszczególnych obiektów w całości omawianego
tematu, jak i utrwalić prawidłowe postrzeganie opisywanych obiektów jako trzy
odrębne kategorie o specyficznych cechach formalnych, charakterystycznych dla
każdej grupy. Na podstawie źródeł autorka odtworzyła też lokalizację i wygląd
obiektów już nieistniejących.
Warto też zaznaczyć różnorodność
źródeł, z jakich korzystała Maria Weronika Kmoch, przygotowując publikację.
Wykorzystała zarówno źródła rękopiśmienne, wśród których należy wskazać akta
metrykalne parafii z omawianego terenu oraz kroniki i wspomnienia, ale też
źródła drukowane: dokumentację urzędową, akta Archiwum Instytutu Pamięci
Narodowej czy prasę. Wiadomości czerpała z samodzielnie prowadzonych badań
terenowych oraz przeprowadzanych z mieszkańcami gminy Jednorożec wywiadów, a
także ze źródeł ikonograficznych (rysunki, ujęcia z Google Street View oraz
fotografie współczesne i archiwalne) oraz kartograficznych. Wykorzystała też
dostępne nagrania video oraz literaturę przedmiotu.
Dokładny opis publikacji oraz
prezentację zastosowanych rozwiązań
autorka przedstawiła na swoim blogu
„Kurpianka w wielkim świecie”:
Książka została wydana przez
Gminną Bibliotekę Publiczną w Jednorożcu jako efekt projektu Wybrane aspekty
dziedzictwa kulturowo-historycznego gminy Jednorożec. Kapliczki i krzyże
przydrożne, realizowanego przez autorkę w roku akademickim 2015/2016 w ramach
stypendium za wybitne osiągnięcia w różnych sferach działalności edukacyjnej
dla szczególnie uzdolnionych studentów zamieszkałych na terenie Powiatu
Przasnyskiego. Stypendium to przyznaje Starostwo Powiatowe w Przasnyszu.
Oprócz publikacji, Maria Weronika
Kmoch stworzyła też interaktywną mapę przykładów małej architektury sakralnej w
gminie Jednorożec, będącą internetową wersją najważniejszego z rozdziałów
książki. Można ją znaleźć w Internecie pod adresem: https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=zwjX3MUOCGfM.kqVJRQU4ysLo.
Pracę nad projektem można śledzić na fanpage'u projektu na Facebooku: https://www.facebook.com/kapliczkikrzyzeprzydroznegminajednorozec/.
Zaznaczmy, że autorka nie planuje zakończenia badań nad tematyką przydrożnych
obiektów sakralnych na terenie swojej „małej ojczyzny”, chce nadal odszukiwać
kolejne obiekty, uzupełniać opowieści, znajdować nowe źródła.
Maria Weronika Kmoch jest
studentką II roku studiów magisterskich w Instytucie Historycznym Uniwersytetu
Warszawskiego. Pochodzi z Jednorożca (pow. przasnyski, woj. mazowieckie),
hobbistycznie zajmuje się badaniem historii i utrwalaniem dziedzictwa
Kurpiowszczyzny oraz powiatu przasnyskiego. Interesuje się genealogią swojej
rodziny. Autorka artykułów w lokalnej prasie i czasopismach naukowych. Aktywna
uczestniczka i organizatorka konferencji naukowych, członek Studenckiego Koła
Naukowego Historyków UW. Laureatka licznych programów stypendialnych, m.in. Regionalnego
programu stypendialnego dla uczniów szczególnie uzdolnionych w województwie
mazowieckim (2010–2011) oraz Indeks Start2Star Fundacji Jolanty i Leszka
Czarneckich (2011–2016). Laureatka Medalu im. Stanisława Ostroi-Kotkowskiego w
kategorii „Debiut”, przyznawanego dla osób zasłużonych dla powiatu
przasnyskiego. W roku akademickim 2015/2016 w ramach stypendium za wybitne
osiągnięcia w różnych sferach działalności edukacyjnej dla szczególnie
uzdolnionych studentów zamieszkałych na terenie Powiatu Przasnyskiego realizuje
projekt pt. Stulecie parafii Jednorożec. Przygotowanie monografii naukowej.
Publikacja znajdzie się w
regularnej sprzedaży od 18 stycznia 2016 r.
Można będzie ją nabyć w Gminnej Bibliotece Publicznej w Jednorożcu (ul. Odrodzenia 12) albo zamówić wysyłkowo:
a) u wydawcy: poprzez maila wysłanego na adres wydawcy przez
formularz kontaktowy: http://www.biblioteka-jednorozec.pl/index.php/kontakt
lub telefonicznie: 29 751 83 72;
b) kontaktując się z autorką: poprzez fanpage projektu: https://www.facebook.com/kapliczkikrzyzeprzydroznegminajednorozec/
lub mailowo (mariakmoch@wp.pl).
Wydawca: Gminna Biblioteka Publiczna w Jednorożcu
ISBN: 978-83-943674-0-4
Rok wydania: 2015
Liczba stron: 380