„Inwentarz kolekcji Theodora
Josepha Blella. Opracowanie krytyczne”
Oprac.: Daniel Gosk, Aleksander Masłowski, Bartłomiej Butryn
Współpraca: Aleksandra Siuciak
Transkrypcja i tłumaczenie: Aleksander Masłowski
Jednym z głównych celów projektu
realizowanego przez zespół pracowników Muzeum Zamkowego w Malborku jest
scalenie, zbadanie i opracowanie dostępnego materiału archiwalnego, a także
wszelkich źródeł dotyczących dawnych zbiorów zamku malborskiego. Prezentowana
publikacja jest namacalnym efektem działań w tym zakresie. Źródło, którego los
łączy historię Muzeum Narodowego we Wrocławiu, zamku malborskiego oraz
funkcjonującego w nim od 60 lat Muzeum Zamkowego w Malborku, jest dowodem
wzorcowych praktyk muzealnych i owocnej współpracy pomiędzy instytucjami
kultury. A dlaczego, o tym już za chwilę.
Przyjrzyjmy się najpierw
dokumentowi, którego opracowaniu zespół w składzie: dr Daniel Gosk, Aleksander
Masłowski, Bartłomiej Butryn, przy współpracy Aleksandry Siuciak, poświęcił
blisko dwa lata.
Blell’sche Waffensammlung im
Hochschloss d. Marienburg 1894−1944 jest rękopiśmiennym, inwentarzem
kolekcji Theodora Josepha Blella, zakupionej w czerwcu 1894 roku do zbiorów
zamku malborskiego. Ten niepozorny zeszyt powstał na potrzeby administracji
zamkowej, i jak się okazało w toku badań, był skróconą i oszczędniejszą formą
(zapewne na potrzeby transakcji) pełnego spisu kolekcji, którego odpis znajduje
się obecnie w zasobie Archiwum Państwowego w Malborku. Inwentarz był
kontynuowany, wpisywano do niego kolejne zabytki pozyskiwane do zamku, stąd
umieszczona w tytule dokumentu data 1944.
Już powierzchowna analiza źródła
pozwoliła na stwierdzenie, że zakupiona kolekcja (wbrew zawartemu na okładce
tytułowi), nie była jedynie zbiorem militariów, zawierała bowiem szereg
przedmiotów i zabytków określonych mianem kulturowo-historycznych (pośród nich
występowały przedmioty użytkowe, dekoracyjne i naturalia). Ogółem kolekcja
liczyła 2919 obiektów, z czego niespełna połowę – 1310 obiektów – stanowiły
militaria.
Prezentowany inwentarz jest wyjątkowy
pod wieloma względami. Przede wszystkim jednak jest jedynym, najpełniej
zachowanym spisem kolekcji przechowywanej na zamku malborskim do 1945 roku,
jest zatem nieocenionym źródłem do badań proweniencyjnych.
Powojenne losy samego inwentarza
są równie ciekawe, jak jego zawartość. Nie znamy jego dokładnej historii,
jednakże możemy domniemywać, iż tuż po zakończeniu działań wojennych w marcu
1945 pozostawał jeszcze na zamku, a po objęciu pieczy nad warownią przez Wojsko
Polskie i utworzeniu w jego murach Oddziału Nr 1 Muzeum Wojska Polskiego w
Warszawie wszedł do zasobu tej instytucji, podobnie jak pozostałe obiekty
uprzednio zabezpieczone przez Starostwo Powiatowe w Malborku. Kierownikiem nowo
powstałego oddziału w Malborku została najpierw Alicja Godlewska, a rok później
Zofia Hendzel, z której osobą wiążemy przemieszczenie interesującego nas spisu.
Zofia Hendzel była aktywną uczestniczką i świadkiem działań związanych z
powojennym zabezpieczeniem zbiorów zamkowych. Kierowała tą instytucją, aż do
momentu jej likwidacji w 1950 roku. Wówczas została przeniesiona do Oddziału Nr
2 MWP we Wrocławiu i zapewne mając świadomość wartości dokumentu zabrała go ze
sobą. Są to jednak tylko przypuszczenia. Niespodziewane pojawienie się
inwentarza w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu może jednak potwierdzać tę
teorię. Pod koniec l. 90. XX wieku ówczesny kustosz malborskiej kolekcji
militariów, badacz kolekcji blellowskiej, Antoni Romuald Chodyński odkrył
omawiane źródło w zasobie wrocławskiego muzeum i wprowadził je do obiegu
naukowego. Przez kolejne lata obiekt pozostawał w zapomnieniu, dopiero prace
nad wystawą Przywracanie historii. Losy malborskich zbiorów po II wojnie
światowej, doprowadziły do przypomnienia o ważności tego dokumentu dla
malborskiego muzeum. Tym sposobem, w 2015 roku, po blisko 70 latach, inwentarz
zaprezentowano w murach zamku. Kulminacją historii rękopisu był moment jego
przekazania do zbiorów Muzeum Zamkowego w Malborku przez dr. hab. Piotra
Oszczanowskiego, dyrektora Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Uroczyste
przekazanie odbyło się w Malborku 14 marca 2019 roku, podczas ogólnopolskiej
konferencji naukowej Nowy początek. (Od)budowa kolekcji muzealnych po II
wojnie światowej. Dzięki temu wspaniałemu gestowi nasze muzeum wzbogaciło
się o drobne fizycznie świadectwo, stanowiące namacalny dowód istnienia
niezwykłego zbioru w Malborku. Dowód działalności poprzedników, których dzieło
kontynuujemy, a za sprawą realizowanego projektu możemy poznawać coraz lepiej.
Publikacja na stronach wydawcy:
https://straty.zamek.malbork.pl/inwentarz-kolekcji-theodora-josepha-blella-nowa-publikacja
Spis treści:
https://straty.zamek.malbork.pl/wp-content/uploads/2022/02/Spis-tresci.pdf
Projekt Straty na Facebooku:
https://www.facebook.com/profile.php?id=100057481448425
Wydawca: Muzeum Zamkowe w Malborku
ISBN: 978-83-958986-6-2
Rok wydania: 2021
Liczba stron: 329
