Tadeusz Tomaszewski „Wracając do Wilna”
Tadeusz Tomaszewski urodził się w
1957 r. na Wileńszczyźnie, ukończył studia aktorskie w Mińsku na Białorusi oraz
reżyserskie w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. Pracował
następnie w Instytucie Polskim w Wilnie jako koordynator przedsięwzięć
kulturalnych, a od ponad 10 lat jest redaktorem audycji polskich w wileńskim
Radiu Litewskim. Od wielu lat śledzi losy dawnych
wilnian – głównie Polaków, którzy albo urodzili się w Wilnie w okresie
Dwudziestolecia międzywojennego, albo spędzili w mieście nad Wilią ważne lata
swego życia. Książka Wracając do Wilna jest efektem licznych rozmów z tymi
osobami, prowadzonych już na początku XXI wieku. Zawiera 21 wywiadów; wśród
rozmówców Autora znaleźli się wybitni przedstawiciele polskiej kultury, sztuki
i nauki, między innymi Barbara Skarga, Hanna Świda-Ziemba, Danuta Szaflarska,
Emil Karewicz, Jadwiga Pietraszkiewicz, Romuald Twardowski, Franciszek Walicki,
mieszkający po wojnie w Polsce w jej nowych granicach; a także osoby, które w
Wilnie pozostały: Polka Janina Gieczewska i Litwinka Birutė Mackonytė.
„Jest to książka nie tyle
napisana, co «nagadana», zbiór wspomnień sięgających czasów polskiego Wilna i
okresu wojny oraz lat powojennych, przez większość moich rozmówców spędzonych w
nowej Polsce, tej bez Wilna, do którego jednak każdy z nich tak czy inaczej
wracał. Ci natomiast, którzy Wilna nie opuścili, sięgali we wspomnieniach do
lat swojego dzieciństwa i młodości, przywołując obrazy miasta sprzed epoki
powszechnego dostępu do techniki fotograficznej i filmowej. Jest zgrabne
litewskie słowo: pakeleivis, znaczące tyle, co towarzysz podróży. Słuchając
opowieści o powrotach do niegdysiejszego i współczesnego Wilna, czułem się
takim cichym pakeleivisem, zasłuchanym w głosy ludzi na zawsze z tym miastem
związanych i ich niepowtarzalne historie. Zebrane razem składają się one na
portret zbiorowy wilnian XX wieku i historię miasta, do którego się wraca”. (Ze
wstępu Tadeusza Tomaszewskiego do książki).
Teksty uzupełnia zbiór
kilkudziesięciu fotografii; większość z nich pochodzi z archiwów rodzinnych
rozmówców autora książki (wiele zdjęć nie było dotąd publikowanych), a część to
fotografie Wilna i Wileńszczyzny z okresu Dwudziestolecia. Ponadto w książce
zamieszczono dwie oryginalne, historyczne mapy: Wileńszczyzny oraz śródmieścia
Wilna w latach 30. XX wieku.
Rozmówcami p. Tadeusza
Tomaszewskiego są:
1. Stanisław Morelowski (ur. w
1931 r. w Wilnie), architekt, syn Mariana Morelowskiego, historyka sztuki,
profesora Uniwersytetu Stefana Batorego.
2. Zofia Jamontt (ur. w 1928 r. w
Wilnie, zm. w 2013 r. w Poznaniu), córka Macieja Jamontta, wileńskiego adwokata
(aresztowany w październiku 1939 r. przez Sowietów, zmarł rok później w
więzieniu w Mińsku).
3. Józefa Hennelowa (ur. w 1925
r. w Wilnie), od 1948 r. związana przez wiele lat z redakcją „Tygodnika
Powszechnego” w Krakowie.
4. Janina Gieczewska (ur. w 1924
r. w Wilnie), mieszkająca w Wilnie do dziś, polonistka, była redaktorka
podręczników w języku polskim na Litwie, obecna prezes Polskiej Sekcji
Wileńskiej Wspólnoty Więźniów Politycznych i Zesłańców.
5. Stefan Burczyk (ur. w 1924,
mieszkał w Wilnie w l. 1925–1945, zm. w 2014 r. w Olsztynie), aktor teatralny i
filmowy (m.in. Aktorzy prowincjonalni, Jeszcze nie wieczór).
6. Danuta Szaflarska (ur. w 1915
r., zm. w 2017 r.), w Wilnie przebywała od sierpnia 1939 r. do lata 1941 r.;
grała na polskiej scenie teatralnej w Wilnie w okresie rządów litewskich
(1939–1940) i sowieckich (1940–1941), później przedostała się do Warszawy;
powszechnie znana i lubiana aktorka filmowa (Zakazane piosenki, Skarb, Pora
umierać), także teatralna.
7. Emil Karewicz (ur. w 1923 r. w
Wilnie), aktor teatralny i filmowy, debiutował w 1941 r. w wileńskim Teatrze
Małym; w l. 1944–1947 żołnierz „ludowego” Wojska Polskiego; szeroko później
znany i popularny dzięki rolom w Krzyżakach i serialu Stawka większa niż życie.
8. Maciej Musa Konopacki (ur. w
1926 r. w Wilnie), Tatar, muzułmanin, syn Hassana Konopackiego, oficera armii
carskiej, później działacza społeczności tatarskiej i białoruskiej w Wilnie.
9. Maria Janina Michejda (ur. w
1924 r. w Wilnie, zm. w 2010 r.), pochodziła z rodziny Kiełczewskich, a po
matce z Wańkowiczów (krewna Melchiora); w czasie wojny łączniczka i
sanitariuszka w Armii Krajowej; potem więziona w sowieckim łagrze; tłumaczka z
języka angielskiego.
10. Wacław Dziewulski (ur. w 1924
r. w Wilnie), syn Władysława Dziewulskiego, astronoma, profesora i rektora
Uniwersytetu Stefana Batorego, twórcy Obserwatorium Astronomicznego w Wilnie w
latach 30.
11. Barbara Skarga (ur. w 1919
r., zm. w 2009 r.), studentka Uniwersytetu Stefana Batorego, w czasie wojny
żołnierz Okręgu Wileńskiego ZWZ i AK, uczestniczka operacji „Ostra Brama”,
potem do końca 1955 r. więziona przez Sowietów; filozof, etyk, profesor
Polskiej Akademii Nauk, członek Polskiej Akademii Umiejętności.
12. Leszek Jan Malinowski (ur. w
1925 r. w Wilnie, zm. w 2010 r.), uczestnik konspiracji Armii Krajowej, po
wojnie kurier podziemia między Polską a Zachodem; później historyk literatury;
niezwykle zasłużony dla dokumentowania historii i kultury polskiego Wilna i
Wileńszczyzny: inicjator i redaktor „Wileńskich Rozmaitości” (1990–2010),
współtwórca serii książek Biblioteka Wileńskich Rozmaitości oraz Encyklopedii
Ziemi Wileńskiej.
13. Birutė Mackonytė (ur. w 1928
r., zm. w 2017 r.), wilnianka, Litwinka, dziennikarka, autorka powieści
kryminalnych; córka Rapolasa Mackonisa (Rafała Mackiewicza), litewskiego
działacza narodowego w Wilnie w okresie Dwudziestolecia międzywojennego i w
latach wojny, w l. 1952–1956 więźnia łagru.
14. Tadeusz Bujnicki (ur. w 1933
r. w Wilnie), historyk literatury, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; syn
Teodora Bujnickiego, przedwojennego literata, poety, członka grupy Żagary.
15. Andrzej Zgorzelski (ur. w
1934 r. w Wilnie, zm. w 2017 r.), filolog anglista, profesor Uniwersytetu
Gdańskiego; syn Czesława Zgorzelskiego, polonisty, po wojnie profesora na
Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.
16. Irena Totwen-Nowakowska (ur.
w 1924 r., w Wilnie mieszkała w l. 1925–1945), wraz z matką Olgą i siostrą Ewą
tworzyła Wileński Teatr Łątek (czyli marionetek), działający najpierw w Wilnie,
a po wojnie kolejno w Białymstoku, Łodzi i Gdańsku.
17. Hanna Świda-Ziemba (ur. w
1930 r. w Wilnie, zm. w 2012 r.), córka wileńskiego adwokata (Witold Świda,
późniejszy profesor Uniwersytetu Wrocławskiego) i lekarki; socjolog, w czasach
PRL-u aktywna w opozycji, profesor Uniwersytetu Warszawskiego.
18. Romuald Twardowski (ur. w
1930 r. w Wilnie), kompozytor i pedagog, wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły
Muzycznej, potem Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w warszawie.
19. Jadwiga Pietraszkiewicz (ur.
w 1919 r. w Nalibokach w województwie nowogródzkim, zm. w 2013 r.), córka
organisty w Chorzowie pod Mołodecznem; śpiewaczka operowa (sopran) i pedagog;
po wojnie solistka Litewskiego Teatru Opery i Baletu, występowała też w Moskwie
i Leningradzie, a od w 1959 r. w Polsce.
20. Franciszek Walicki (ur. w
1920 r., zm. w 2015), w Wilnie mieszkał w l. 1922–1942; po wojnie organizator
życia muzycznego, promotor w Polsce jazzu, potem bigbitu i rocka, opiekun
artystyczny zespołów (Czerwono-Czarni, Niebiesko-Czarni, Breakout, SBB), autor
tekstów przebojów Czesława Niemena, Miry Kubasińskiej, Ady Rusowicz, Piotra
Szczepanika…
21. Lidia Zonn (ur. w 1934 r. w
Wilnie), córka astronoma Włodzimierza Zonna, przed wojną studenta i pracownika
Uniwersytetu Stefana Batorego, po wojnie profesora Uniwersytetu Warszawskiego;
montażystka filmowa, wykładowca PWSFTviT w Łodzi.
Źródło:
Wydawca: Czytelnik
ISBN: 978-83-07-03430-0
Rok wydania: 2018
Liczba stron: 428
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz