"Świat utracony"

Leszek Dulik, Konrad Zieliński

ŚWIAT UTRACONY

Żydzi polscy

Fotografie z lat 1918-1939

Wszystko jest interesujące na tych zdjęciach: twarze, spojrzenia, zawadiacko nasunięty kaszkiet, twarz w drucianych okularach...

Oddajemy w Państwa ręce album ukazujący świat, który po 1 września 1939 roku uległ zagładzie. Niemcy pod rządami Adolfa Hitlera rozpętując II wojnę światową skazały europejskich Żydów na niewyobrażalne cierpienia i śmierć, a wraz z ludźmi – niemal doszczętnie zniszczona została tworzona przez stulecia kultura materialna i duchowa narodu. (...)

Nie unikając spraw trudnych i bolesnych, szkicujemy wielowątkowy obraz świata polskich Żydów. Świata utraconego. Świata, którego bogactwo i różnorodność ukazujemy we fragmentach, które ocalały na starych fotografiach. Wierzymy w siłę tych zdjęć. Wierzymy, że pozwolą odbyć podróż w czasie i pomogą przybliżyć życie tych, którzy są ich bohaterami. Są wśród nich ludzie zwyczajni i wybitni, zamożni i biedni. Można spojrzeć im w oczy, zajrzeć do ich mieszkań, obserwować przy pracy, zobaczyć, jak przeżywają radości i troski. Jest to obraz uchwycony na krótko przed tragedią: jego bohaterowie nie wiedzą jeszcze, że oni i świat, w którym żyją, niebawem zostanie zniszczony. (...)

Fotografie ukazują duże miasta i małe miasteczka, w których często większość mieszkańców stanowili Żydzi. W tych społecznościach, podobnie jak wśród żydowskich mieszkańców wsi i osad, przetrwały pieczołowicie pielęgnowane tradycyjne i niezmienne od wieków formy życia. Przedstawiamy również Żydów zasymilowanych, wychowanych w polskiej szkole, silnie związanych z polską historią, kulturą i językiem. Na zdjęciach pojawiają się towarzystwie swoich nie-żydowskich przyjaciół, kolegów, współpracowników. Mieszkając w Polsce i dla niej pracując, mając świadomość więzi z własnym narodem i jego losem, często żyli na granicy dwóch światów (...)

- od autorów: Leszka Dulika i Konrada Zielińskiego.

Prof. Paweł Śpiewak, dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego tak pisze o tym albumie:

Na szerokim, panoramicznym zdjęciu z Lubomla warto wpatrywać się w szczegóły. Fotografia przedstawia drewniany rynek (pewnie przed wojną podobne były rynki w Józefowie, Biłgoraju i w innych miasteczkach), w podcieniach znieruchomieli kupcy. Czekają na klientów. Jedni brodaci, inni starannie ogoleni, w chałatach albo pod krawatem. Prowadził ich ten sam los i rytm życia.

Przy ulicy Gaona w Wilnie był sklep z farbami Bruskesa. Naprzeciw zawisł pisany w jidysz nekrolog. Najczęściej widać na zdjęciach nędzę, połatane spodnie i wymęczone chodzeniem buty, ulice pełne błota, bosonogie dzieci, mężczyzn w jakichś sfatygowanych kapeluszach. Dużo tam codziennego pośpiechu, jak na skrzyżowaniu ulic Tłomackie i Leszno, w jednym z najbardziej ruchliwych miejsc w Warszawie.

Kupcy o czymś ważnym dyskutują na ulicznej giełdzie we Lwowie. Szyby otwartych ku ulicy okien odbijają światło. Na dole szyldy zapraszają do zakupów obuwia oraz na koszerne obiady. Napisy są po polsku i w jidysz. Tym językiem mówiło osiemdziesiąt procent polskich Żydów. Radosny jest uśmiech dziewczynki czekającej na porcję lodów. Sprzedawał je lodziarz w postrzępionym i brudnym chałacie. Niezwykłe jest zdjęcie zakładu fryzjerskiego. Piękni chłopcy strzygą wedle ówczesnej mody piękne dziewczyny.

Fotografia przedstawiająca robotników kojarzy się z obrazem socrealistycznym. Widać w nich siłę i poczucie dumy klasowej. Z kolei uśmiechnięty nieśmiało sprzedawca jabłek, miną zapewnia nas, że może być zawsze gorzej. Dumny handlarz z kupcem prezentują byka, a kucający obok sprzedawca kos, zamienia się w Tatarzyna zanurzonego w bezczasie.

Zdjęcie wagonu kolejowego pełnego emigrantów – oni zapewne ocaleli – to arcydzieło fotograficzne. Patrząc na scenę otwarcia sklepu Grossa na głównym rynku w Krakowie, myślę o wojennym losie jego właściciela. Na początku wojny Ukraińcy zabili go w straszny sposób, Myślę też o zmarłym niedawno, pełnym poczucia humoru i radości jego synu Joramie-Jerzym.

Przepiękne są dziewczyny. Zuzanna Ginczanka, w której podkochiwał się w Równem mój ojciec, opalona, czy po prostu śniada, radośnie uśmiechnięta, o wyrazistych oczach budzi tylko zachwyt. Wszystko jest interesujące na tych zdjęciach. Nie tylko dlatego, że często takie inne, ale dlatego, że przyciągają uwagę poszczególne twarze, spojrzenia, zawadiacko nasunięty kaszkiet, czy twarz w drucianych okularach.

Album podzielony na szereg podrozdziałów odzwierciedla los Żydów w międzywojniu. Pokazuje, jak żywe w sensie społecznym, kulturowym, politycznym było to społeczeństwo. Ezra Mendelsohn zapewne słusznie pisał, że Polska w okresie międzywojennym była w jednym wymiarze miejscem dobrym dla Żydów. Na tych ziemiach rozkwitło ich życie narodowe. Społeczność była gęsta od stowarzyszeń, partii, szkół, teatrów, gazet. Życie wewnętrzne organizowali politycy, nauczyciele, dziennikarze, rabini i cadycy. Była to też społeczność, co widać na zdjęciach, bardzo podzielona klasowo.

Przyjęcie weselne Salo i Stelli Wieselbergów wyglądało nader szykownie. Niemal słychać stukanie kielichów z delikatnego szkła. Radosne, ale i bogate musiało być wesele córki cadyka z Bobowej. Szedł na nie wielokilometrowy orszak chasydów, a specjalny pociąg przywiózł z Krakowa pana młodego, którego wesoło witała orkiestra. Jednak większość Żydów żyło skromnie, klepało biedę i ocalić mogła ich tylko emigracja. A z tym nie było łatwo. Stąd zdjęcia demonstracji przeciw wizowej polityce Brytyjczyków. Niełatwo było bowiem dostać wizę do Palestyny, trudno do Kanady i Stanów.

O losie Żydów decydowała nie tylko przedsiębiorczość poszczególnych jednostek, ale powszechny i bolesny antysemityzm. Jawny, gdy dochodziło do pogromów – zdjęcia pokazują tylko niektóre z nich, gdy niszczono mienie żydowskie, głoszono hasła bojkotu żydowskich sklepów, zamykano przed Żydami wyższe uczelnie, nie dopuszczano do stopni podoficerskich i oficerskich w WP, czy do służby cywilnej. II Rzeczpospolita była nieprzyjazna wobec swoich mniejszości, przede wszystkim Żydów. Album pokazuje więc też maszerujących gości z napisem „precz ze sztuką żydowską” i bramę warszawskiego uniwersytetu ozdobioną napisem „śmierć żydokomunie”.

Nienawiść nie znała wstydu. Są na zdjęciach korporanci uzbrojeni w laski. Brakuje tylko obrazu gazet katolickich wyklinających Żydów za to, że zabili Jezusa i ciemiężyli katolików. W odpowiedzi na kryzys gospodarczy, nietolerancję i antysemityzm umacniały się postawy radykalne wśród Żydów. Postać Zeewa Żabotyńskiego, syjonisty rewizjonisty, szukającego wsparcia pośród polskich oficerów, nie przypadkiem pojawia się w tym albumie. To on chciał przed wojną ubrać swoich zwolenników w mundury i siłą walczyć o Izrael z Arabami i zapowiadał w latach trzydziestych wielką wojnę i śmierć milionów Żydów.

Ważną rolę grała religia. Tłumy chodziły się modlić się na cmentarz Remu w Krakowie. Rabini w swej dostojności niosą na zdjęciach uroczyście wieńce. Oddają hołd Marszałkowi. Jeszcze stoją przepiękne drewniane synagogi z alkierzami, jak ta w Wołpie (dzisiaj kopia tej synagogi stoi w Biłgoraju). Polichromie w synagodze w Chodorowie są nadal bogate. Uroczystość zwana taszlich obchodzona w Nowy Rok (wtedy wrzuca się do wody grzechy w postaci okruchów chleba i gra na rogu) odbywała się w przedwojennej Warszawie dokładnie w tym samym miejscu, w którym dzisiaj, o kilka pokoleń młodsi Żydzi, dzielą się również z wodą swoimi przewinami.

Są zdjęcia z najważniejszych ze świąt: Jom Kipur, Święta Kuczek, uczty sederowej. Religię widać przez strój, brody, peruki kobiet. W odrzwiach wiszą mezuze. Są w albumie chasydzi, mistrzowie Talmudu oraz liberalni rabini i liberalni wyznawcy judaizmu. Zbyt bogaty i różnorodny to świat, by sprowadzić do jednego obrazu.

Zdjęcia można oglądać godzinami. Cieszyć się policjantem przeprowadzającym przez łódzką ulicę zagubionego w wielkim mieście chasyda. Uśmiechnąć się do nauczycielki żydowskiej szkoły ludowej. Podziwiać płomieniste włosy sportsmanek z klubu Makabi. Nad szachownicami góruje postać Akiwy Rubinsteina, geniusza pamięci, szachów, który, nieszczęsny, popadł z wiekiem w straszną chorobę psychiczną.

Oglądam na wyrywki fotografie. Tworzą niekończącą się księgę, do której chcę po wielekroć wracać. Zdjęcia przynoszą radość, wzruszenie, budzą ciekawość. Zatrzymują przeszłość, która bywa radosna, zmęczona, biedna, dramatyczna, roześmiana. Trzeba ją oglądać dla niej samej, jak album rodzinny, jak opowieść przeszłości. Paweł Śpiewak

Wydawcą albumu pt. "Świat utracony. Żydzi polscy 1918–1939" jest Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma oraz Wydawnictwo Boni Libri, a partnerami projektu m.in.: MKiDN, Brama Grodzka z Lublina, Muzeum Warszawy, Muzeum Literatury, Biblioteka Raczyńskich. 

Album ukazał się 16 grudnia 2015 r. i jest podzielony na rozdziały poświęcone m.in. życiu codziennemu, emigracji, antysemityzmowi czy kulturze i nauce. 

Patroni medialni albumu: jewish.pl i „UważamRze Historia”, TVP Kultura, TVP Historia oraz Program II Polskiego Radia.

Źródło:

http://www.jhi.pl/blog/2015-11-26-nowe-wydawnictwo-zih-swiat-utracony-zydzi-polscy-fotografie-z-lat-1918-1939

---

Fotorelacja z wernisażu wystawy oraz ekspozycji 

„Mezuza z tego domu”, który odbył się 7 stycznia 2016 r. w siedzibie ŻIH:

http://www.jhi.pl/blog/2016-01-11-swiat-utracony-zydzi-polscy-fotografie-z-lat-1918-1939

Album dostępny w księgarni internetowej Sforim.pl:

http://www.sforim.pl/Swiat-utracony-Zydzi-polscy-Fotografie-z-lat-1918(3,1311,2376).aspx

Wydawca: Żydowski Instytut Historyczny/Boni Libri

ISBN: 978-83-934404-7-4

Rok wydania: 2015

Liczba stron: 392

Świętokrzyskie regionalia (cz. 12)

Włodzimierz Gruszczyński  "Historia odwetu i Jędrusiów"

WŁODZIMIERZ GRUSZCZYŃSKI urodził się w 1919 r. Do walki w konspiracji ZWZ-AK przeciw Niemcom przystąpił w początkach 1940 r. wraz z grupą kolegów - harcerzy z Liceum im. St. Żeromskiego w Kielcach. W końcu 1941 r. ukończył tajną podchorążówkę. Po ujawnieniu przez wroga sabotażu zdołał zbiec i wstąpił do Lotnej Grupy Bojowej Obwodu AK Sandomierz. Wraz z nią został następnie przydzielony do oddziału partyzanckiego „Jędrusie", w którym kontynuował walkę; w późniejszym okresie w akcji „Burza", w ramach 4. kompanii 2. pułku piechoty Legionów AK aż do rozwiązania partyzantki (X. 1944).

Odznaczony Krzyżem Walecznych. Przed nadejściem sowietów, mordujących i wyniszczających patriotów oraz polską inteligencję w ogóle, spodziewanych wraz z przewidywanym ruszeniem frontu wschodniego, uciekł do Rzeszy Niemieckiej (Austrii), gdzie jako robotnik doczekał końca wojny. Wówczas udał się do Włoch i wstąpił do II Korpusu Polskiego A.P. we Włoszech. Po powrocie do kraju w 1947 r. założył rodzinę. Pracując na podrzędnych stanowiskach w gospodarce, wśród nieustannych szykan ze strony władz PRL-u doczekał emerytury. Od roku 1991 związany ze Staszowskim Towarzystwem Kulturalnym a od roku 2006 ze Świętokrzyskim Towarzystwem Regionalnym. (z okładki)

Strona internetowa 

Świętokrzyskiego Towarzystwa Regionalnego:

http://www.regionalizm.kielce.pl

Wydawca: Świętokrzyskie Towarzystwo Regionalne

Seria: Biblioteka  Świętokrzyska (327)

ISBN: 978-83-64439-04-9

Rok wydania: 2014

Liczba stron: 256

„Z Kościeliska do Anglii: wojenna tułaczka”

Mieczysław M. Wnuk „Z Kościeliska do Anglii: wojenna tułaczka”

Wspomnienia wojenne Mistrza Polski w narciarstwie i weterana armii polskiej, francuskiej i brytyjskiej z lat 1939–1945. Pochodzący ze znamienitej zakopiańskiej rodziny Wnuków, Mieczysław urodzony w 1917 roku zaczął jeździć na nartach mając sześć lat. W szkole średniej zdobywał mistrzostwa w skokach i narciarstwie biegowym. W roku 1938 został wybrany do reprezentacji Polski. Do czasu wybuchu II wojny światowej wielokrotnie startował zajmując wysokie miejsca w zawodach krajowych i zagranicznych. W 1939, gdy wybuchła wojna nie czekając na mobilizację wyrusza, by służyć Ojczyźnie i tutaj zaczyna się Jego opowiadanie...

Źródło:

http://www.wydawnictwoscriptum.pl/z-koscieliskiej-do-anglii-wojenna-tulaczka-p-10.html

Wydawca: Scriptum

ISBN: 83-60163-10-3

Rok wydania: 2006

Liczba stron: 160

„Odwet”

Marek Romański „Odwet”

„Odwet” jest już trzecią w kolejności powieścią Marka Romańskiego po „Żółtym szatanie” i „Ostatniej grze Yoshimury”[1] jaka została wznowiona po kilkudziesięciu latach w serii „Kryminały przedwojennej Warszawy”. W serii tej zostały wydane ponadto powieści „Czarny trójkąt” oraz „Człowiek z Titanica”. W innej serii wydawnictwa CM - „Unikaty” ukazały się natomiast dwie inne książki tego autora: powieść „Gród Szatana” oraz reportaż poświęcony słynnej w latach międzywojnia sprawie kryminalnej, której bohaterką była Rita Gorgon, oskarżona o zabójstwo córki inżyniera Henryka Zaremby.[2]

Bohater powieści „Odwet” to młody, utalentowany pracownik Centrali Służby Śledczej, sierżant Ran. Funkcjonariusz prowadzi śledztwo w sprawie serii zagadkowych morderstw. Ofiarami zabójcy padają osoby mające wiele wspólnego z wymiarem sprawiedliwości. Sierżant zaczyna domyślać się, jakie związki łączą ofiary zabójstw. Swoim spostrzeżeniem dzieli się z doświadczonym inspektorem Krugiem, który jednak sceptycznie podchodzi do odkrycia młodszego kolegi. Niestety, zgony kolejnych osób wydają się potwierdzać teorię Rana. Im bardziej młody detektyw zbliża się do prawdy, tym więcej pojawia się wokół niego niedomówień, niejasności i niebezpieczeństw.

Recenzje kolejnych powieści kryminalnych Marka Romańskiego 

„Czarny trójkąt” oraz „Człowiek z Titanica” 

już niebawem pojawią się na stronach ZAPOMNIANEJ BIBLIOTEKI. 

Policjanci prowadzący śledztwo korzystają w pracy z nowej techniki – daktyloskopii, pozwala to na umiejscowienie akcji powieści w latach trzydziestych ubiegłego wieku. Już pierwsze rozdziały książki wprowadzają nas w nastrój przypominający nieco dawne amerykańskie filmy w klimacie noir. Okręt, cmentarz, bank, gabinet komisarza policji i więzienna cela to tylko niektóre z miejsc istotnych dla fabuły jednej z najlepszych książek Marka Romańskiego. Serce sierżanta skrada piękna kobieta, córka szefa policji, pojawia się tajemnicza organizacja, której członkowie nazywają siebie „ludźmi idącymi obok prawa”… Jak widzimy autor wprowadza na karty powieści coraz to nowych bohaterów, z których każdy skrywa jakieś tajemnice. Dzięki temu zabiegowi czytelnicy niemal do ostatniej strony książki mogą czerpać przyjemność z lektury oraz oczywiście z rozwiązywania sprawy wraz z dzielnym sierżantem Ranem.

Marek Romański pierwsze powieści kryminalne zaczął pisać jeszcze w latach trzydziestych. Szybko zyskał  sławę, zaliczano go obok Adama Nasielskiego i Antoniego Marczyńskiego do wielkiej trójki autorów polskich przedwojennych powieści kryminalnych. Często się zastanawiałem, dlaczego właśnie ci autorzy zasłużyli na ten zaszczyt, skoro równie dobre kryminały wychodziły spod pióra Stanisława Wotowskiego, czy Aleksandra Błażejowskiego? Chyba sprawiedliwsze byłoby tu zatem określenie: „najlepszy polski przedwojenny kwintet kryminalny”. Literatura nie zawsze jest sprawiedliwa, zdarza się, że autor, podobnie jak malarz zostaje doceniony dopiero po śmierci. Wspomnianych powyżej pięciu panów „pogodziły” czas i historia. Ich książki, rozchwytywane przed II wojną światową, kilka lat po jej zakończeniu nowe władze zaczęły usuwać z bibliotek. Jak możemy przeczytać w notce o autorze zamieszczonej na jednej z ostatnich stron niniejszego tomu, ani jeden przedwojenny egzemplarz powieści „Odwet” Marka Romańskiego nie zachował się w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie. Polecam.

Wydawca: CM

Seria wydawnicza: Kryminały przedwojennej Warszawy

ISBN: 978-83-63424-86-2

Rok wydania: 2015

Liczba stron: 285

---

[1] Patrz recenzje: http://www.zapomnianabiblioteka.pl/2015/03/zoty-szatan.html oraz: http://www.zapomnianabiblioteka.pl/2015/03/ostatnia-gra-yoshimury.html

[2] Patrz recenzje: http://www.zapomnianabiblioteka.pl/2015/03/grod-szatana.html oraz: http://www.zapomnianabiblioteka.pl/2016/01/sprawa-rity-gorgon-reportaz-kryminalny.html

Klub Książki Przygodowej

Unikalna seria 22 tomów to prawdziwa gratka dla każdego fana książek przygodowych.

Klub Książki Przygodowej prezentuje wyjątkową kolekcję, a w niej, po raz pierwszy wszystkie książki Zbigniewa Nienackiego o Panu Samochodziku (w tym również trzy pierwsze, w których Tomasz, pierwowzór Pana Samochodzika, nie jest jeszcze historykiem sztuki, ale dziennikarzem) oraz najlepsze powieści Adama Bahdaja np. "Podróż za jeden uśmiech" czy "Wakacje z duchami".

Wykaz tytułów w kolekcji:

1. Pan Samochodzik i Wyspa Złoczyńców

2. Pan Samochodzik i templariusze

3. Pan Samochodzik i Księga Strachów

4. Pan Samochodzik  i niesamowity dwór

5. Pan Samochodzik  i Kapitan Nemo

6. Pan Samochodzik  i Fantomas

7. Pan Samochodzik i zagadki Fromborka

8. Pan Samochodzik  i tajemnica tajemnic

9. Pan Samochodzik  i Winnetou

10. Pan Samochodzik i Niewidzialni

11. Pan Samochodzik i złota rękawica

12. Pan Samochodzik i człowiek z UFO

13. Pierwsza przygoda Pana Samochodzika

14. Pan Samochodzik  i skarb Atanaryka

15. Pan Samochodzik  i święty relikwiarz

16. Podróż za jeden uśmiech

17. Wakacje z duchami

18. Stawiam na Tolka Banana

19. Uwaga! Czarny parasol!

20. Gdzie twój dom Telemachu?

21. Telemach w jeansach

22. Kapelusz za 100 tysięcy

Źródło:

http://hitsalonik.pl/produkt/pan-samochodzik

Wydawnictwo Edipresse Polska na Facebooku:

https://www.facebook.com/edipressepolska

“Bóg zasnął?”

Olga Podolska-Schmandt, Piotr Schmandt “Bóg zasnął?”

Piotr Schmandt jest autorem znakomitej trylogii kryminalnej „Sprawy inspektora Brauna”, której akcja rozgrywa się w pierwszych latach ubiegłego wieku w Wejherowie. W 2011 r. ukazała się inna powieść autora „Gdański depozyt”, której fabuła osnuta jest wokół poszukiwań skrzyni z kosztownościami ukrytej w pałacowym parku. Tłem tej książki jest Wolne Miasto Gdańsk, a wydarzenia w niej przedstawione nie pozostają bez związku z nieuchronnie zbliżającym się wybuchem II wojny światowej. Po czterech latach autor wraz z małżonką Olgą Podolską-Schmandt postanowili dać drugie życie niektórym z bohaterów „Gdańskiego depozytu”. Owocem ich wspólnej pracy jest powieść „Bóg zasnął?”

Autorzy ukazują powikłane losy trzech kobiet: Wandy, Marii i Marty. Dramatyczne, pełne napięcia relacje między nimi są wynikiem tragicznych wydarzeń jakie zaistniały na Pomorzu w schyłkowym okresie zmagań wojennych. Maria, zostaje zgwałcona przez pijanego żołnierza w radzieckim mundurze. Tuż po tym traumatycznym przeżyciu kobieta zabija napastnika. Kiedy po dziewięciu miesiącach rodzi się Marta, matka oddaje dziewczynkę na wychowanie mieszkającej z nią Wandzie, a sama decyduje się opuścić Polskę i przez zieloną granicę ucieka do Niemiec. Wanda opiekuje się dzieckiem, traktuje je jak własne. Zapewnia dziewczynce, to co najlepsze, na miarę swoich skromnych możliwości. Kiedyś jednak musi nadejść dzień, którego przybrana matka Marty obawia się jak ognia. Dzień, w którym Marta zada jej jedno, nieuniknione pytanie…

Wraz z Wandą i Martą obserwujemy proces kształtowania się nowej, socjalistycznej rzeczywistości na ziemiach polskich. Kobiety starają się odnaleźć własne miejsce w trudnych powojennych czasach. Mimo, że nie czująca więzi emocjonalnej z córką Maria przebywa w kraju po drugiej stronie żelaznej kurtyny, wybór jaki dokonała wywiera niezmywalne piętno na życie i wybory dojrzewającej Marty. Przed bohaterkami piętrzy się szereg trudności, lęków i obaw. Bezustannie zadają sobie nowe pytania, zdając sobie sprawę, że na wiele z nich nie ma jednoznacznej podpowiedzi. Poza postaciami bohaterów, książkę Olgi Podolskiej-Schmandt i Piotra Schmandta z „Gdańskim depozytem” nie łączy zbyt wiele detali. Sprawia to, że mogą po nią sięgnąć również osoby, które nie miały wcześniej okazji przeczytać wspomnianej wyżej powieści.

Wydawca: Oficynka

ISBN: 978-83-62465-74-3
Rok wydania: 2015
Liczba stron: 234

„Sprawa Rity Gorgon. Reportaż kryminalny”

Marek Romański „Sprawa Rity Gorgon. Reportaż kryminalny”

Patronat medialny: ZAPOMNIANA BIBLIOTEKA

Marek Romański przed wybuchem II wojny światowej należał do najbardziej znanych autorów polskich powieści kryminalnych. Autor „Tajemnicy Kanału La Manche” w młodości podjął  studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, a późnej współpracował z wieloma pismami socjalistycznymi. Nic więc dziwnego, że nie potrafił przejść obojętnie obok sprawy kryminalnej, która przed wojną rozpalała emocje milionów Polaków. Nocą z 30 na 31 grudnia 1931 r. w Brzuchowicach nieopodal Lwowa zamordowana została młoda dziewczyna - Elżbieta Zarembianka. O zabójstwo siedemnastolatki od początku podejrzewano mieszkającą z rodziną Zarembów Ritę Gorgonową. Opinia publiczna wydała wyrok już wiele dni przed rozpoczęciem rozprawy. Wokół pochodzącej z Dalmacji kobiety rozpętało się istne piekło. Mimo, że za winą Gorgonowej nie przemawiały żadne stuprocentowe dowody, została skazana przez lwowski sąd na karę śmierci.

Nie ukrywam, że podobnie jak wielu czytelników pasjonujących się zagadkami kryminalnymi międzywojnia, spotkałem się z historią zabójstwa Lusi Zarembianki. Rita Gorgonowa ma dla mnie twarz Ewy Dałkowskiej, aktorki która mistrzowsko wcieliła się w rolę opiekunki dzieci i kochanki inżyniera Henryka Zaremby, w doskonałym dramacie kryminalnym Janusza Majewskiego.

Książka Marka Romańskiego to nie tylko próba rekonstrukcji ostatnich godzin życia córki Zaremby, lecz również reporterski zapis każdego dnia rozprawy przeciwko Ricie Gorgon, jaka toczyła się przed sądem przysięgłych we Lwowie w dniach 25 kwietnia – 14 maja 1932 r. Romański przyznaje, że jego relacji daleko do bezstronności. Nie ukrywa, że impulsem jaki skłonił go do sięgnięcia po pióro i nakreślenia niniejszego reportażu nie był fakt skazania Gorgonowej na karę śmierci, lecz fakt skazania jej jedynie na podstawie poszlak. Pełna uchybień proceduralnych sprawa, nie przyniosła chluby ówczesnemu wymiarowi sprawiedliwości. Choć podobne zabójstwa nie należały wówczas do rzadkości, tło obyczajowe zbrodni dokonanej w willi pod Lwowem i narastająca wokół niej psychoza sprawiły, że sprawa Rity Gorgonowej należała do najgłośniejszych w okresie  dwudziestolecia międzywojennego.

Romański zakończył pracę nad reportażem w styczniu 1933 r. Po uchyleniu przez Sąd Najwyższy wyroku jaki zapadł we Lwowie, sprawa została skierowana przed trybunał krakowski, który zebrał się 6 marca tegoż roku. Niniejszy tom uzupełnia posłowie, w którym zamieszczono informacje o dalszych losach głównych bohaterów głośnego procesu. Polecam.

Wydawca: CM

Patronat medialny: Zapomniana Biblioteka

Seria wydawnicza: Unikaty. Cykl kryminalny

ISBN: 978-83-63424-89-3

Rok wydania: 2015

Liczba stron: 133

Szlakiem przydrożnych kapliczek (cz. 4)

Maria Weronika Kmoch „Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec”

Książka „Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec” to efekt blisko dwuletnich badań autorki – Marii Weroniki Kmoch – nad tematyką małej architektury sakralnej na terenie jej rodzinnej gminy Jednorożec, położonej na północnym Mazowszu (pow. przasnyski). Oprócz skatalogowania i opisania kapliczek, figur i krzyży, autorka podjęła się opracowania zagadnień związanych z powstawanie i funkcjonowaniem świątków w przestrzeni gminy Jednorożec. W książce znajdziemy więc charakterystykę odszukanych obiektów, chronologię ich powstawania, zarys uwarunkowań historycznych, wpływających na fundacje, ich motywy, charakterystykę fundatorów i twórców czy opis materiałów, z jakich powstawały na przestrzeni wieków. W monografii wskazano też na funkcje, jakie pełnią tego typu obiekty w przestrzeni publicznej i prywatnej. W publikacji znajdziemy też rys historyczny gminy Jednorożec, pozwalający czytelnikowi zapoznać się ze specyfiką, historią i dziedzictwem omawianego terenu.

Publikację wyróżnia zarówno objętość – jest to bowiem 380 stron w twardej oprawie – jak i szata graficzna oraz zastosowane rozwiązania. Dzięki umieszczonym mapom z zaznaczoną lokalizacją kapliczek, krzyży i figur na omawianym terenie, czytelnik może samodzielnie odkrywać dziedzictwo kulturowo-historyczne gminy Jednorożec – terenu na pograniczu dawnej kurpiowskiej Puszczy Zielonej oraz obszarów o tradycjach drobnoszlacheckich. Książka pełni więc rolę przewodnika, ale też albumu – znaleźć w niej można mnóstwo kolorowych zdjęć. Każdy z 332 opisanych obiektów został zilustrowany fotografią, w wielu przypadkach odnajdziemy też zdjęcia archiwalne, ukazujące wygląd przydrożnych obiektów sakralnych na przestrzeni lat, a także archiwalne mapy i screeny ze starych filmów, ukazujące wygląd światków w przeszłości. Warto też podkreślić, że autorka dotarła do nigdy nie publikowanych zdjęć wykonanych w czerwcu 1914 r., tuż przed wybuchem I wojny światowej, przez ówczesnego Prezesa Towarzystwa Naukowego Płockiego, Aleksandra Macieszę. Przedstawiają one przydrożne kapliczki i krzyże w Jednorożcu i okolicach. Rok później teren ten z powodu intensywnych działań wojennych został zniszczony niemal w 100%, także opublikowane w książce źródła są nieocenionym materiałem dla badań tego terenu.

Autorka stworzyła własną typologię odnalezionych obiektów, z których trzy podstawowe kategorie: kapliczki, figury i krzyże oznaczone są odpowiednio kolorami: zielonym, żółtym i niebieskim na mapach oraz w postaci pasków na brzegu stron. Pozwoliło to zarówno zauważyć procentowy udział poszczególnych obiektów w całości omawianego tematu, jak i utrwalić prawidłowe postrzeganie opisywanych obiektów jako trzy odrębne kategorie o specyficznych cechach formalnych, charakterystycznych dla każdej grupy. Na podstawie źródeł autorka odtworzyła też lokalizację i wygląd obiektów już nieistniejących.

Warto też zaznaczyć różnorodność źródeł, z jakich korzystała Maria Weronika Kmoch, przygotowując publikację. Wykorzystała zarówno źródła rękopiśmienne, wśród których należy wskazać akta metrykalne parafii z omawianego terenu oraz kroniki i wspomnienia, ale też źródła drukowane: dokumentację urzędową, akta Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej czy prasę. Wiadomości czerpała z samodzielnie prowadzonych badań terenowych oraz przeprowadzanych z mieszkańcami gminy Jednorożec wywiadów, a także ze źródeł ikonograficznych (rysunki, ujęcia z Google Street View oraz fotografie współczesne i archiwalne) oraz kartograficznych. Wykorzystała też dostępne nagrania video oraz literaturę przedmiotu.

Dokładny opis publikacji oraz prezentację zastosowanych rozwiązań 

autorka przedstawiła na swoim blogu „Kurpianka w wielkim świecie”:

http://opowiescistypendialnepooja.blogspot.com/2015/12/napisaam-ksiazke-prezentacja-publikacji.html

Książka została wydana przez Gminną Bibliotekę Publiczną w Jednorożcu jako efekt projektu Wybrane aspekty dziedzictwa kulturowo-historycznego gminy Jednorożec. Kapliczki i krzyże przydrożne, realizowanego przez autorkę w roku akademickim 2015/2016 w ramach stypendium za wybitne osiągnięcia w różnych sferach działalności edukacyjnej dla szczególnie uzdolnionych studentów zamieszkałych na terenie Powiatu Przasnyskiego. Stypendium to przyznaje Starostwo Powiatowe w Przasnyszu.

Oprócz publikacji, Maria Weronika Kmoch stworzyła też interaktywną mapę przykładów małej architektury sakralnej w gminie Jednorożec, będącą internetową wersją najważniejszego z rozdziałów książki. Można ją znaleźć w Internecie pod adresem: https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=zwjX3MUOCGfM.kqVJRQU4ysLo. Pracę nad projektem można śledzić na fanpage'u projektu na Facebooku: https://www.facebook.com/kapliczkikrzyzeprzydroznegminajednorozec/. Zaznaczmy, że autorka nie planuje zakończenia badań nad tematyką przydrożnych obiektów sakralnych na terenie swojej „małej ojczyzny”, chce nadal odszukiwać kolejne obiekty, uzupełniać opowieści, znajdować nowe źródła.

Maria Weronika Kmoch jest studentką II roku studiów magisterskich w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Pochodzi z Jednorożca (pow. przasnyski, woj. mazowieckie), hobbistycznie zajmuje się badaniem historii i utrwalaniem dziedzictwa Kurpiowszczyzny oraz powiatu przasnyskiego. Interesuje się genealogią swojej rodziny. Autorka artykułów w lokalnej prasie i czasopismach naukowych. Aktywna uczestniczka i organizatorka konferencji naukowych, członek Studenckiego Koła Naukowego Historyków UW. Laureatka licznych programów stypendialnych, m.in. Regionalnego programu stypendialnego dla uczniów szczególnie uzdolnionych w województwie mazowieckim (2010–2011) oraz Indeks Start2Star Fundacji Jolanty i Leszka Czarneckich (2011–2016). Laureatka Medalu im. Stanisława Ostroi-Kotkowskiego w kategorii „Debiut”, przyznawanego dla osób zasłużonych dla powiatu przasnyskiego. W roku akademickim 2015/2016 w ramach stypendium za wybitne osiągnięcia w różnych sferach działalności edukacyjnej dla szczególnie uzdolnionych studentów zamieszkałych na terenie Powiatu Przasnyskiego realizuje projekt pt. Stulecie parafii Jednorożec. Przygotowanie monografii naukowej.

Publikacja znajdzie się w regularnej sprzedaży od 18 stycznia 2016 r. 

Można będzie ją nabyć w Gminnej Bibliotece Publicznej w Jednorożcu (ul. Odrodzenia 12) albo zamówić wysyłkowo:

a) u wydawcy: poprzez maila wysłanego na adres wydawcy przez formularz kontaktowy: http://www.biblioteka-jednorozec.pl/index.php/kontakt lub telefonicznie: 29 751 83 72;

b) kontaktując się z autorką: poprzez fanpage projektu: https://www.facebook.com/kapliczkikrzyzeprzydroznegminajednorozec/ lub mailowo (mariakmoch@wp.pl).

Wydawca: Gminna Biblioteka Publiczna w Jednorożcu

http://www.biblioteka-jednorozec.pl/; https://www.facebook.com/jednorozecbiblioteka

ISBN: 978-83-943674-0-4

Rok wydania: 2015

Liczba stron: 380

„Skarby cara Aleksandra”

Wojciech Motylewski „Skarby cara Aleksandra”

„Skarby cara Aleksandra” to druga w dorobku Wojciecha Motylewskiego powieść historyczno-przygodowa, której akcja rozgrywa się na Warmii w pierwszych latach XIX stulecia. Zakończona właśnie kampania napoleońska nie przyniosła realizacji rozbudzonych w sercach Polaków nadziei na odzyskanie niepodległości. Lidzbark Warmiński - rodzinne miasto jednego z bohaterów powieści zostało odcięte granicami od utworzonego właśnie Księstwa Warszawskiego. Ów bohater, kowal Albert Giersz powraca z wojny do spodziewającej się dziecka małżonki. Zadowolona z przyjazdu męża Agata, pragnie aby Albert spędzał z nią więcej czasu, wypoczął i ustatkował się po wojennej tułaczce.

Niestety, rozsmakowany w niebezpiecznym życiu kowal z niemałymi trudnościami stara się przystosować do nowej, spokojnej egzystencji. Kiedy więc pewnego dnia dowiaduje się o zakopanej przez żołnierzy carskich skrzyni pełnej złotych monet, bez zbędnej zwłoki podejmuje decyzję o przystąpieniu do poszukiwań skarbu. Nie zdaje sobie sprawy z szeregu niebezpieczeństw na jakie naraża  zarówno siebie jak i zaangażowanych do pomocy sąsiada i szwagra. Na kartach książki spotkamy oczywiście wielu innych starych znajomych z kart pierwszej książki Wojciecha Motylewskiego „Kurier Napoleona.”[1]

O ile w poprzedniej powieści autora wydarzenia wojenne i związane z nimi poczynania bohaterów zdominowały fabułę, w „Skarbach cara Aleksandra” są one jedynie tłem dla klasycznej przygodowej historii. Dzięki temu niniejsza lektura powinna zadowolić znacznie szersze grono czytelników. Niespieszna początkowo akcja nabiera tempa z każdą kolejną stroną książki. Nieco archaiczny język powieści znacznie ułatwia czytelnikowi cofnięcie się w czasie o ponad dwa wieki, do czasów w których rozgrywa się akcja.

Warto dodać, że autor nie ograniczył się jedynie do przedstawienia przygód bohaterów związanych z poszukiwaniem carskiego depozytu. Wiele miejsca przeznaczył na ukazanie życia rodziny Gierszów. Czytelnik dzieli troski i radości z Agatą, Albertem oraz ich życzliwymi sąsiadami. Trzeba tu przyznać, że Agata nie miała zbyt wielkiej pociechy z męża, który choć darzył ją gorącym uczuciem, każdą wolną chwilę wykorzystywał, aby czmychnąć z chaty, dosiąść wierzchowca i poczuć na plecach dreszczyk emocji.

Kto wie, być może już niebawem Albert Giersz wyruszy na spotkanie kolejnej przygody? W jednym z wywiadów Wojciech Motylewski przyznał bowiem, że pracuje nad nową powieścią poświęconą dalszym losom kowala z Lidzbarka Warmińskiego.[2] Tym razem śladem napoleońskiej armii wyruszy on do stolicy carskiego imperium.

Wydawca: Psychoskok

ISBN: 978-83-7900-420-1

Rok wydania: 2015

Liczba stron: 259

---

[1] Patrz recenzja: http://www.zapomnianabiblioteka.pl/2015/12/kurier-napoleona.html

[2] http://wirtualnywydawca.pl/2015/09/wojciech-motylewski-autor-ktorego-wybrala-historia

„Kresowi Sarmaci”

Joanna Puchalska „Kresowi Sarmaci”

„Kresowi Sarmaci”, kolejne po „Dziedziczkach Soplicowa” wydawnictwo związane z tematyką kresową w dorobku Joanny Puchalskiej, to jedna z najlepszych książek z niemal stu, jakie przeczytałem w upływającym 2015 r. Postacie przedstawione na kartach książki łączy nie tylko pochodzenie, lecz przede wszystkim przywiązanie do tradycji, polskości i dawnych ideałów. Wśród źródeł po jakie sięgała autorka pracując nad publikacją nie brak wspomnień i pamiętników, dzięki czemu udało się jej stworzyć niezwykle plastyczny, wiarygodny i ciepły obraz świata, który bezpowrotnie przeminął.

Dwór w Otmycie. Fot. Jan Bułhak. Źródło: Joanna Puchalska „Kresowi Sarmaci”, s. 215.

Jeden z rozdziałów poświęcony jest latom dziecinnym Jana Bułhaka. Przyszły wybitny fotografik spędził je w dworku w Ostaszynie położonym w pobliżu Nowogrodka. Obserwujemy jak pośród malowniczych lasów, nad brzegami Świtezi dojrzewa miłość do ziemi ojczystej oraz kształtuje się wrażliwość artystyczna młodego człowieka. Autorka nie szczędzi czytelnikowi detali, ułatwiających przeniesienie się do schyłkowych lat XIX stulecia. Wraz z małym Jankiem i jego rodzicami odwiedzamy okoliczne dwory, należące do skoligaconych z Bułhakami rodzin. Zasiadamy do stołów, na których królują potrawy przyrządzone ze składników pochodzących z własnych pól i folwarków. Przysłuchujemy się dyskusjom starszych. Mimo że w tamtych czasach dzieci przy stole nie odzywały się nie pytane, zniecierpliwione potrafiły porozumieć się ze sobą wzrokiem i bezgłośnie umówić na wyprawę po słodkie poziomki do najbliższego lasu.

Sielskie obrazki ukazane w tym rozdziale nieodparcie kojarzą się ze scenkami wyjętymi z klasycznych powieści dla młodych czytelników autorstwa Kornela Makuszyńskiego. Nie wszystkie historie są jednak aż w tak wielkim stopniu wypełnione słońcem i beztroską jak ta przedstawiona powyżej. Każdy z rozdziałów zawiera niezwykle precyzyjną rekonstrukcję codziennego życia Polaków, mieszkających na wschodnich rubieżach dawnej Polski.

Nie można zapominać, że XIX wiek upłynął naszym przodkom na marzeniach i walce o powrót Rzeczypospolitej na mapę Europy. Na niemal czterystu stronach książki Joanny Puchalskiej przeczytamy wiele dramatycznych opowieści, których bohaterami są powstańcy, działacze niepodległościowi, żołnierze, duchowni, politycy i ziemianie. Niewielu z nich miało szczęście zachować w pamięci choć okruchy wspomnień z lat, kiedy na polskim tronie zasiadał Stanisław August Poniatowski. Autorka we wstępie zdradza, że w składającej się czternastu opowieści książce, przedstawiła jedynie bohaterów, których losy potrafiły poruszyć jej emocje. Stąd też ukazane przez nią historie wzruszają, czasem rozśmieszają i zmuszają do refleksji. Polecam.

Wydawca: Fronda

ISBN: 978-83-8079-010-0

Rok wydania: 2015
Liczba stron: 392